«کاخ کوتاهی» محسن آریاپاد منتشر شد

«کاخ کوتاهی» هفتمین دفتر مجموعه شعرهای استاد محسن آریاپاد و سومین دفتر غزل های وی می باشد که از طرف انتشارات دهسرا وارد بازار کتاب شده است .

از این منتقد و شاعر چیره دست گیلانی قبلن چند دفتر شعر به چاپ رسیده نظیر :

1- می گیلان (گیلان من ) ، مجموعه ی دو بیتی های گیلکی ، انتشارات هدایت ، 1380

2- اویتا من (آن من دیگر) ، مجموعه شعرهای آزاد گیلکی ، انتشارات فرهنگ ایلیا ، 1387

3- ننوشته خوانا ، مجموعه غزل های معاصر فارسی ، انتشارات دهسرا ، 1389

4- بازی بان ، مجموعه هشتاد قطعه شعر آزاد فارسی ، انتشارات دهسرا1390

5- واَپوشسته واز(بازِ پوشیده)  ، مجموعه ی دوبیتی های گیلکی ، انتشارات دهسرا، 1390

6- دردو خط بی خط ؟ مجموعه ی غزل های معاصر فارسی ، انتشارات دهسرا ، 1392

این دفتر که به غزل های فارسی وی اختصاص دارد با طرح زیبای روی جلد استاد محمود فرشچیان با اثر مانای «موی سپید»و باهنرمندی مسعود پورجعفری طراح و نام آشنای گیلانی آراسته شده است . بد نیست با غزلی از همین دفتر دوست داران شعر را مهمان نماییم:

کاخ کوتاهی

از بلندا خسته گشتم کاخ (کوتاهی) کجاست

توی آگاهی چلیدم ناخودآگاهی کجاست

بوسه داغا داغ از نامهربانی ها تکید

دلسپاری های شادِ ضدّ ِ جانکاهی کجاست

داستان یوسف از هر چاله بیزارم نمود

نیستم مایل بدانم حلقه ی چاهی کجاست

من نمی دانم چرا بختم لجوجی می کند

گاه اینجا ، گاه آنجا ، یا که گهگاهی کجاست

شد حواس ام زخم از تکرار حرمت داری ام

تکیه گاه ام کو!؟ حساب ام چیست !؟ واخواهی کجاست

«خضر» هم چندی به دریافته چون «الیاس» گفت:

طعمه شد صیاد در دریای خون، ماهی کجاست؟

محرم آیینه ی تاریخ می داند فقط ـ

رشوه پرداز گناهان شهنشاهی کجاست

بستر آرای سراب جاده ها آخر نگفت ـ

در فریب بی تلافی ، سود کجراهی کجاست

سینه هم از «پاد» طوق تن نشینی را برید

هست سرگردان بجوید نشئه ی آهی کجاست

زیزه کم مو

اصغر اميرزاده واجارگاه

اشاره :

استاد اصغر امیر زاده وارجاگاه ، شاعر و مردم شناس پرآوازه ی شرق گیلان نیاز به معرفی ندارد.از این شاعر و پژوهشگر سخت کوش گیلانی آثار بی شماری ثبت و ضبط شده و به یادگار مانده است .وی انسانی والا با محبت و صاحب دل که عشق ورزیدن به همنوع خود را سرلوحه ی کار روزانه ی خویش قرار داده است و تصویری از نجابت است که اکثر شاعران گیلان وی را ستوده اند .این شاعر، شاگردان زیادی را برای آینده ی هنر ادبیات پرورش داده و هر یک امروز حلقه ی زیبایی از فرهنگ و هنر منطقه را شکل می دهند .لازم به یاد آوری ست، از این دانشی مرد گیلانی آثار زیر تاکنون انتشار یافته است :«منظومه گیلکی آزادار نقل» ،« عروس و داماد سنگ سیاه بُبُن»،« نگاهی گذرا به روستای قاسم آباد گیلان» ،« یک قطره از دریای عشق» و... شعری که در زیر می آید از زیبا ترین و فاخر ترین شعر کیلکی شرق گیلان می باشد که تقدیم خوانندگان می گردد:

زیزهَ کم مو ، زیزَه کم ـ اَخلاتَ موسان مو ریزهَ ریزَه کم

وَختی کَ گیر دُنوبوم ـ دامُانَ مِئن ، دارَ توکله نیشته بوم

قُرماشه قُرماشه می هوا شونه

هر کسَ یَنم گونم ، می راُن هفتَ قاطر، اونَنی جوفتَ قاطر کَشِه مِئنه

اما وَختی گیرَ دُبوم، وَر دَکَه تَله بَشوم ، بُگو تَه گَبَ هَمَا یَادَا کونم

هار دوچومِی داز بَزَه رَز موسُان آو کَلَه نم

مِور مِورَه هَمراَ گونم : بُخدا خاشم پِوشم ، نَه ماسم نَه میجی شم

او روزُانی کَ هوا تورا بونه ، زَنش زَنه،

گَلَ گوشَ تی قشنگ نَرماکونه

خو سیویت چادُرَ ای دَشتَ همَه جا وَارگننه ، بدَ حرفَ . مر ببخشا.

دوز خُانه بَرجه نُشو، سک خو نال جیر نُشو

پیچه کَلچالَ کَشَه گیرَه خُوسه ، دامُان مِئن مر ینی

یا شرم دارَ چَکل نیشتَمه چِپِورَ کلَا شم

یا بونَ بورگودِه مِئن وَلگَ وُراتَ هَکشم

زیزهَ کم مو ، زیزَه کم ـ اَخلاتَ موسان مو ریزهَ ریزَه کم

بعضی شِئن گَبر پِئرِه مر دوخُونن ، بعضی شِئن جین جیرُه ، شل پَرِه گونن

نه تی راس بال ـ نه تی چُب بال مو هیسم

نه تی دوش َ سَرَ کولبارَ موهیسم

خو خُانَه نیشتَم خو کاسَه وَالیسم ، دِ نُکو ـ مو ـ کی ـ هیسم ؟

مو هو نم ک شیر یال وَابینم فَک چاکونم

بوزَ مِو ریسم بِه دُان تاب می خُانَه تَک چاکونم

نه کسَ قرضَ دَرم نَه کسَ ترس

تر خَدا بَرس می همرا بُگی ، تی موسُان چه ـ مو آوارَه بُگوده م

تی سوارَه مو پیادَه بُگودَه م،

صَتَه صَتَه  می بَغَل جیف دُکودَم  ، ای را دریا ، ای را کُو کامُانَ هَمَّا بُموتَه م.

می کَله سبزَ قورمه عَطرَ کونَه، دُنبَه چون کُون پَسَه رَ ـ نِهَ ـ نوخُورم

تو خَه نی مرهَ ای را دَرا کونی ، ای گبِه کوُنِه جی مر بوراکونی . اَی براَرِه

زیزهَ کم مو ، زیزَه کم ـ اَخلاتَ موسان مو ریزهَ ریزَه کم

تواَخَر ـ مر ـ چَر ـ بُکودی ـ دُنباله ، چَرَه می دومَ فی پی تی ـ تی ـ بالَ

چَره دِچکسّی دو دَسّی می یالَ،

مو مگر او اَدمُانی بَتَرم ، ادمُانی کَ بلا نسبتَ تو ،

بلا نسبت ، بلا نسبت ، رو ـ به ـ دیفار گوترم ، رو ـ به ـ او ـ زردلوپَ مار گوترم ،

اوشانی کَ گوشَ کِونَ به چیگال زرجُه واسِن

خودَرَ شنالا گودَه ن ، بی مالا تی ماله جی خیک بُگودَه ن،

گَردَنَ الوار درهَ ، شانَه تخته اَزا چن کولبارَ درَ،

تا یَته پولدارَ یینن اونَ ور دوم کوتنن،

مثلَ زولو فقیرهَ خونَ خُورَن ، رَختَ کَنن.

یَه طرف شون ورگَ همرا گوسندَ دوزن ـ بورَن

یِه طرف شون گالشَ وَر وَر هیسن ، شول زَنن ، گوره کونن.

مو اوشُانِی بَتَّرم.

نَه به وَالله ، « نه به اون امام رضا،»

به هَماُن قفلی کَ هار دو بگیتیم . به همان شالی کَ گردن فی پی تیم .

زیزهَ کم مو ، زیزَه کم ـ اَخلاتَ موسان مو ریزهَ ریزَه کم

می شُکُوم مِردِومََ مالَ نِده جُان.

می دو ته دس مردومَ بشکسَه بالَ نبه جان

فقیرَ دَسَ گیرم اربابَ پیش نِمیرم .

اَخَر ای دِونیا کِ رَر بُمُونسَه ، کبکَ ای دِونیا کِ رَر بُخُونسَه

ترَنی بی یِه هی را، بی یِه می هَمرا وَکه ، دِ ـ می ـ سَربار وَ نکه ـ

کَسنَ هَمرَا ببیم ، بدَا هار دو همیشک  یِه را دِبیم

یِه داُنه دَس کَ صدایی ندَارَه

دو دُانه دَسَ موسُان،

کَسنَ خوب هاشوریم ، دَسُ و دیمَ بُشوریم.

کَسنَ خوب هاشوریم ، دَسُ و دیمَ بُشوریم .

پرنده ی کوچکم

من پرنده ی بسیار کوچی هستم (= کوچکترین پرنده ها هستم ) ـ درست است که جثه ام بسیار کوچک است . اما همچون فلفل تند و تیزم . یاد آور ضرب المثل : (فلفل نبین چه ریزه ، بشکن ببین چه تیزه) است .

تا زمانی که در دامی اسیر و گرفتار نشده باشم ،در میان جنگل بر بالای درختان نشسته باشم رجز خوانی های من گوش فلک را کر می کند.

به هر کس می رسم ، می گویم که هفت قاطر بارکش قادر به کشیدن یک ران من نیست.

اما زمانی که در دامی اسیر و گرفتار می شوم ، تمام حرف ها و رجز خوانی ها را به دست فراموشی می سپرم ـ از چشمانم همچون پیچک مو که در فصل بهار با داس زخمی شده باشد ، اشک می ریزم ـ و عاجزانه زیر لب زمزمه می کنم و می گویم : بخدا جثه ام کوچک است ، تکه استخوان کوچکی بیش نیستم ، بقول معروف نه ماستم و نه مغز و مایه ماست .(= ارزشی ندارم و کاره ای نیستم).

آن روزهایی که سوز سرما بیداد می کند ، و حسابی سرو گوش تو را مالش می دهد و برف همه جا را در سیطره و پوشش خود می گیرد، با عرض پوزش: دزد از خانه اش بیرون نمی زندـ سگ از جای گرمش خارج نمی شود ، گربه از ترس سرما در پشت اجاق آتش جا خوش کرده و می خوابد ـ در میان جنگل مرا می بینی .

یا در میان شاخ و بال درخت ممرز نشسته  و پهلویم را می خارم ، و یا در زیر درخت و در میان تمشک زار ، برگ ها را برای پیدا کردن غذا به هم می زنم و به هر طرف می کشم .

من پرنده ی بسیار کوچی هستم (= کوچکترین پرنده ها هستم ) ـ درست است که جثه ام بسار کوچک است . اما همچون فلفل تند و تیزم .

بعضی آدم ها اصطلاحا به من می گویند:[گَبرَ پئر: پدر آبیا] عده ای هم می گویند :[جین جیره: چرخ ریسک] که پرنده ی بسیار کوچکی است ـ به هر حال هر چه هستم مزاحمتی برای کسی ندارم .

در خانه خویش می زیم و روزی خویش را می خورم . دیگر از ایل و تبار من نپرس.

من همان کسی هستم که از یال شیر ژیان می چینم  و برای خودم آشیانه درست می کنم .

از موهای بز که تافته ام برای خودم تاب درست می کنم .

نه زیردین کسی هستم و نه ترسی از کسی دارم

به تو نمی رسد به اینکه در مورد من اظهار نظربکنی . افرادی مثل تو را من آواره بیابان ها کرده ام . و سواره هایی مثل تو را من پیاده کرده ام .

به اصطلاح ، افرادی مثل تو را صدتا صدتا ، تا لب دریا برده و تشنه برگردانده ام .

کلۀ من بوی قورمه سبزی می دهد . دنبه گوسفند را چون در قسمت عقب بدن گوسفند واقع شده است نمی خورم (= اصطلاحاً ، ادعای زیادی دارم )

تو می خواهی مرا از این راه بدر کنی و از رو ببری ای برادر!

من پرنده ی بسیار کوچی هستم (= کوچکترین پرنده ها هستم ) ـ درست است که جثه ام بسار کوچک است . اما همچون فلفل تند و تیزم .

تو چرا این قدر اذیتم می کنی ، چرا دُم مرا به دستت پیچیدی ، چرا دو دستی به یال من چنگ زدی؟

[اصطلاحاً ، چرا دست از سر من بر نمی داری یا چرا مثل کنه به من چسبیدی]

مگر من از آدم هایی که بلانسبت شما ، رو به دیوار می گویم ، به مارهای بیابان می گویم خودشان را رنگ کرده اند ، همچون شغال پنهان کاری می کنند ، از مال من و تو شکم گُنده کرده و گردن کلفت کرده و جان گرفته اند. آدم هایی که پیش ثروتمندان از خدا بی خبر ، دُم می جنبانند و مثل زالو ، خون و چرک فقرا را می مکندـ

با چوپان هی هی می کنند ، ولی با گرگ در دزدیدن گوسفندان همراه می شوند ، بدترم .

نه بخدا قسم ، نه به امام رضا(ع) قسم

قسم به آن قفل ضریح اما رضا(ع) و قسم به آن شالی که جهت گرفتن حاجت به گردن بستیم .

من پرنده ی بسیار کوچی هستم (= کوچکترین پرنده ها هستم ) ـ درست است که جثه ام بسار کوچک است . اما همچون فلفل تند و تیزم .

شکم من هیچ وقت از مال دیگران پُر نشده است.

دستان من هیچ وقت دست زیر دستان را نبریده است .

از فقرا دستگیری می کنم . در نزد ثروتمندان از خدا بی خبر دُم نمی جنبانم (= سر فرود نمی آورم )

مگر این دنیا چه ارزشی دارد ؟ برای چه کسی جاودانه باقی مانده است ؟کبک این دنیا برای چه کسی تا ابد خوش خوانده است ؟

تو هم بیا و با من همراه بشو و دیگر برای من مزاحمت و سرباری فراهم نکن.

یار هم باشیم و با هم در یک راستا گام برداریم ؛ زیرا از قدیم گفته اند : که یک دست صدایی ندارد.

پس بیا همچون دو دوست ، اول همدیگر را و سپس صورت مان را خوب بشوییم

نسرین پورهمرنگ

«ایزد بانوان در فرهنگ واساطیر ایران و جهان » ؛ عنوان کتابی است به قلم صدرالدین طاهری برای شناخت جایگاه ایزد بانوان در جوامع مختلف که با بررسی پیکرک های بر جای مانده از آثار باستانی حاصل شده است .میان آثار مادی برجای مانده از دوره های باستانی در سرزمین های مختلف ، تندیس های زنانه ای نیز به چشم می خورد که بیانگر حضور ایزدهای بانوان میان انبوه ایزدهای مذکر ، جاندار و غیر جانداراست. اینکه این ایزدهای بانوان از چه نقشی و جایگاهی در اجتماعات انسانی و سپهر باورهای آنها برخوردار بودند و حضورشان در جشن ها و آیین های نمادین و باستانی برای اعتبار بخشی به کدامین باورها و نیازها بوده است. از جمله موضوعاتی است که نویسنده در کتاب خود به آنها پرداخته است.

آوای املش منتشر شد

آوای املش از آن دسته نشریات پژوهشی شرق گیلان است که همپای چند نشریه شمال ایران در بین اهل پژوهش طرفداران خاص خود را دارد. این نشریه تحلیلی پژوهشی در شماره قبل (شماره 7)خود با فرزندان یکی از شاعران و پژوهشگر فقید شرق گیلان به گفتگو نشسته و منتشر ساخت که واکنش های زیادی را در پی داشت. یکی از دهها معترضین آن، گیلان شناس و شاعر تالش ، جمشید شمسی پور خشتاونی بود و سخت هم به این موضوع اعتراض داشت و در شماره جدید (8) با کادر بندی های زیبا نوشته های خشتاونی را برجسته سازی و تا حدودی به اعتراضات پاسخ داده است ، بایستی سپاسگزار بود که مدیر مسئول باسعه صدر بی مثالش انتقادات را با آغوشی باز می پذیرد. که خوشبختانه یکی از دغدغه های این مدیر مسئول فاضل و دوست داشتنی کارهای پژوهشی فرهنگی در قالب گیلان شناسی می باشد.

در کنار این ها ،  صفحاتی با عناوین عاروس و داماد سنگ سیاه بُبُن  از استاد اصغر امیرزاده  واجارگاه به چشم می آید و هم چنین مطالبی از حسین ثاقبی ، عباس رسولی املشی ، احترام پورمحمدی و... شماره ی تابستانه ی آوای املش را در مقایسه با دیگر شماره ها پر رنگ تر نموده است . علاقه مندان می توانند این نشریه را در کتابفروشی های معتبر تهیه نمایند.

سلامت تالش در کارگاه آموزشی!

اشاره:

قوم تالش در طول تاریخ ، فراز و نشیب زیادی به خود دیده است وقوام و دوام خود را در این سال ها تا حدودی توانسته با تحلیل های درست و اصولی به دیگر اقوام بشناساند . اگرچه تا به سرمنزل مقصود فاصله هاست ، اما همین که از صدها موانع عبور کرده و با دشواری های بیشماررُخ می نماید جای بس امیدواری است و این تحلیل بخشی از آن دلمشغولی های روزگار ماست!؟ :

سال قبل یکی از جوانان فعال فرهنگی شاندرمن ، در ارتباط با زندگی نامه نعمت الله خان آلیانی مطلبی را در یکی از جراید محلی به چاپ رسانده و در «منابع » و «پی نوشت»ها آورده بود:«حاجی اکبر آلیانی پدر نعمت الله خان آلیانی فرزند حاجی ابراهیم فرزند نوروزعلی می باشد  که گفته می شود جد آنها به نام نوروزعلی در دوره فتحعلی شاه قاجار از کرمانشاه به آلیان مهاجرت کرده است (گفتگو با گلعلی فریدی1393) و گویا این گفتگو را آقای(ا.ف) برایش تدارک دیده بود.

مطلب را مرور نمودم . بلافاصله به یاد پاورقی صفحه 84 کتاب دکتر شاهپور آلیانی افتادم و به نقل قول از همسر معین الرعایا که در آن کتاب به میرزا کوچک خان گفته بود :« تمام ایل و فامیل را در اختیار شما گذاشتیم و با آغوش باز شما را پذیرفتیم و از شما حمایت کردیم تا نهضت پا بگیرد و اکنون به چند کُرد وارد به نهضت متکی شده اید ...»بی آنکه تحلیلی بر روی جملات نقل قول شده صورت پذیرد و تنها به یک پاورقی تاریخی بسنده شده ، غافل از اینکه بعد از چند دهه به نقل قول از «گلعلی فریدی» در جریده ای می آید که جدشان از کُردهای کرمانشاه هستند . یعنی در اصل اینگونه می رساند ، هم خالو قربان از اکراد بود هم معین الرعایا در کنار دیکر اکراد.

آیا براستی همسر معین الرعایا نمی دانست که شوهرش کُرد است ؟ وچرا تاکنون پژوهش جامعی در ارتباط با طایفه ها و اجداد پیرامون مان به شیوه ی علمی صورت نگرفته که قابل استناد دیگر پژوهشگران باشد؟ چرا که تاریخ قضاوت منحصر به فرد خود را اعمال خواهد نمود.

سیا گالش     siyā galeš

بازگونگی دو رخساره

زنده یاد احسان الله خادمی

یکی از باورداشت های مردم رضوانشهر ، اعتقاد آنان به موجودی شگرف به نام «سیا گالش» است ، اما شگرف تر بازگونگی دو رخساره ای است که این موجود خیالی در باور مردم گیلان دارد. او که صاحب اصلی گاوها در دشت و دامان و مرغزاران سبز است ، حامی و نگهبان این جیواننیز به شمار می آید. می دانیم که باور به «سیا گالش » ویژه ی مردم رضوانشهر و پیرامون آن نیست ، بلکه اعتقاد به آن به شکل های تقریباً گوناگون ـ و دو گانه ـ در جای جای گیلان به ویژه ییلاقات گالش نشین یا تالش نشین دیده می شود.

واژه ی تات و تاتی داستان درازی دارد و اظهار نظرهای مختلف و گاه متضادی برای آن شده است . شرق شناسان درباره ی ریشه ها و معانی این زبان سخن بسیار گفته اند . لکن این که کدام یک از این نقطه نظرهای ارایه شده با حقیقت سازگارتر است هنوز نظری قطعی نیست.در این فصل به طور اجمالی به تعدادی از این اظهارات می پردازیم :

* برخی  از زبان شناسان ، تات را یک واژه ی ترکی می دانند و اظهار می کنند که این واژه ، نامی است که ترکان پس از تسلط بر ایرانیان در هر منطقه به زیردستان خود اطلاق می کردند، زیرا تات در ترکی به معنی بیگانه ! و خوار به کار رفته است .

سرگردانی ، وطن اوست . اما سراپا چشم است.

او را نیاکانی نیست و ریشه هایش در گام های او

. در هاویه گام می زند و قامت باد دارد.

آدرنیس

1

وقتی در برابر شعرهای «مهدی ریحانی» قرار می گیرم ، بی اختیار به یاد «همینگوی» می افتم. نه به خاطر شباهت ها و خویشاوندی ها و تأثیر و تأثرها، که جای قیاس نیست، بلکه به خاطر حسی از «جشن بیکران» نهفته در نبض واژه ها . جشن بیکرانِ نوشتن . تنها سر پناه (هرچند نامطمئن) در حوالی این گذر گاه های ویران و وارونه . روشن شدن از بیکرانگی بخصوص در احاطۀ روزمره گی ها و روزمرگی ها. شادمانی واقعی تر ، محله ای است در «ادبیات» . راهی بلامعارض برای برگشتن از سرما و شب و راه در هم گره شده .

تسلیت

محمدقلی صدر اشکوری به رحمت خدا رفت

ضمن عرض تسلیت به خانواده ی محترم و دوستان ـ لازم به ذكر است از این پژوهشگر پرتلاش در عرصه ی شعرو پژوهش گیلان آثار ارزنده یی انتشار یافته است:« تاریخ اشکورـ ترانه های پلرود (سروده های شاعران گمنام اشکور) ـ منظومه بلند وَسَه ـ منظومه بلند قراقوش ـ ماه بگیته اَ سالان ـ جامعه دهقانی اشکور ـ چگونگی زایش ترانه ی رعنا و...

شايان ذكر است مراسم يادبودش روز پنجشنبه  تاريخ 21خرداد94 به نشاني : رودسر ـ رحيم آباد ـ تالار فدك از ساعت 9 الي 11.30 برگزار مي گردد.

روحش شاد و یادش گرامی باد!

نگاهی گذرا به دوبیتی های تالش

ناصر حامدی

قالب دوبیتی در ادبیات کهن تالش ، از دیرباز به خاطر وزن ثابت و سهولت در گنجاندن محتوا و مفاهیمی دلخواه ، همواره مورد توجه شاعران تالش بوده و بی تردید می توانیم بگوئیم دوبیتی پایدارترین قالب شعر تالشی است .

دوبیتی تالشی در سیر صعود خود محتمل فراز و و فرودهای فراوانی شده و مسیری پرپیچ و خم را گذرانده است . این دوبیتی ها که غالباً شاعرانی ناشناخته دارند و سینه به سینه نقل شده اند ، به دستون «Dastun» معروفند و در حال حاضر برترین سند موجود جهت اثبات غنای ادبی تالش می باشند.

با مروری بر این دوبیتی ها در می یابیم که دل مشغولی شاعران شان از حیث مفهوم بیشتر مسائل عاشقانه بوده که پشت اندیشه و تفکری ژرف وجود دارد. این دوبیتی ها پژواک دردها و آلام و احساسات و مکنونات درونی شاعرانی ست سخت کوش که مشکلات و کار صیقل جسم و روحشان بوده و چون از دل بر آمده اند ، بر دل می نشینند.